۱- تولد امام جواد ـ علیه السّلام

تولد مبارک امام جواد ـ علیه السّلام ـ نه تنها پایان بخش نگرانی های شیعیان و افشای نیت فرصت طلبان و سود جویانی چون فرقه واقفیه و دیگر دشمنان شیعه بود، بلکه آغاز فصل نوینی از تاریخ تشیع است؛ از اینرو تولدش با برکت ترین ولادتهاست.

خیلی ها گمان می کردند که امام رضا(ع) فرزندی ندارد و امامت پس از ایشان به نسلی دیگر منتقل خواهد گردید؛ تردیدهایی نیز درباره امامت حضرت توسط برخی از شبهه افکنان ایجاد می شد.

شیخ طوسی از احمد بن محمد عیاشی در انوار البهیه ۱۰ رجب سال ۱۹۵ هجری را روز ولادت حضرت دانسته است. این قول مشهور و مورد تایید متون ماثور می باشد؛ بنابراین دهم ماه رجب، ولادت امام جواد علیه السلام است چنانکه در این دعا آمده است : «اللهم انی اسألک بالمولودین فی رجب محمد بن علی الثانی ...»

امام رضا (علیه السلام) درباره ولادت ابوجعفر محمد بن علی الجواد فرمود :«هذا لمولود الذی لم یولد مولود اعظم علی شیعتنا برکة منه»

۲- کودکی امام جواد ـ علیه السّلام ـ

آگاهی های تاریخی درباره زندگی امام جواد ـ علیه السّلام ـ چندان گسترده نیست؛ زیرا افزون بر آنکه محدودیت های سیاسی همواره مانع از انتشار اخبار به امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ می‌ گردید، تقیه و شیوه های پنهانی مبارزه که برای «حفظ امام و شیعیان از فشار حاکمیت» بود، عامل مؤثری در عدم نقل اخبار در منابع تاریخی است؛ ولی شکی نیست که دوران کودکی امام جواد ـ علیه السّلام ـ از مهمترین دوران زندگی آن حضرت به شمار می‌ رود؛ چراکه اولین کودکی بود که در چنین سنی به امامت رسید و معادلات فکری سیاسی حکمرانان را آشفته کرد.

با بروز و ظهور که از علم امام در عرصه علمی جامعه آنروز واقع گردید و مناظراتی که حضرت درآن علمای بزرگ دربار عباسی را به چالش کشید، امامت درخششی نو از خود نشان داد.

۳- اهمیت ولادت و رویدادهای فرهنگی، علمی و سیاسی معاصر امام جواد (علیه السلام)

۱- در خانواده امام رضا ـ علیه السّلام ـ در محافل شیعه، از حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ به عنوان مولودی پر خیر و برکت یاد می‌ شد. از امام رضا ـ علیه السّلام ـ دراین باره فرمودند: «این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت‎تر از او زاده نشده است».

۲- شبهه واقفیه با ولادتش از بین رفت: (واقفیه کسانی بودند که در امامت امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ توقف کرده بودند.)اینان موجی از نگرانی در میان شیعه درباره امامت ایجاد کرده بود برخی از شخصیتها درانکار اصل امامت ویا انتقال آن ویا تردید در امامت امام رضا (ع) ایجاد کرده وخود مردد شده بودند؛درواقع این روی دادها خود امتحانی بزرگ برای شیعه بود که برخی نتوانستند از این موج وپیچ تاریخ امامت با عقیده سالم عبور کنند.

۳- تثبیت عقاید شیعه و ترفیع جایگاه امامت وشیعیان از نظر عقیدتی در میان جامعه اسلامی با پاسخهای امام جواد(ع) درزمینه ی امامت وچیره شدن حضرت در مناظره یحی بن اکثم که تمام اهل سنت وفرقه های آن را به چالش کشید که مساوی بود با لرزیدن تخت سلطنت عباسیان ومشروعیت خلافت آنان.

۴- از جمله امتیازهای امام جواد ـ علیه السّلام ـ اظهار علم اهل بیت(ع) است دردوره ای که عقاید اسلامی آماج شبهات گوناگون بود؛ در عصر آن حضرت علم گراییی وگسترش علم وترجمه ی علوم دیگر از زبانهای مختلف به زبان عربی وشیوع شبهات عقیدتی وفکری از طریق این متون دراوج بود دراین زمان بود که وجود حضرت وشخصیتش با سن خردسالی درخششی بی مانند داشت؛ ازاینرو وجودش وامامتش درشرایط خاص خرد سالی به نبوت حضرت عیسی(ع) تشبیه شده است.

۵- پس از شهادت امام رضا ـ علیه السّلام ـ عده ای از بزرگان و علما به مدینه آمدند و سی هزار مسئله در چند روز از حضرت سئوال نمودند و حضرت بدون تأمل ودرنگ همه را جواب دادند در حالی که ده سال بیشتر نداشتند.

۶- مناظره علمی با گروهی از معتزله و نیز با دانشمندان نامدار زمان مأمون از جمله یحیی بن اکثم و چیره شدن بر او یحیی از طرح فروعات زیادی در مورد مسائل فقهی و حج توسط امام ـ علیه السّلام ـ

۷- تزویج توطئه‎آمیز ام الفضل به امام ـ علیه السّلام ـ توسط مأمون؛ این ازدواج که مأمون بر آن اصرار داشت، کاملا جنبه سیاسی داشت و اهداف شومی را دنبال می‌ کرد که دررسیدن به آنها ناکام ماند.

۸- پایه گذاری شبکه ارتباطی وکالت با وجودموانع سیاسی واختناق شدید موجود،امام ازاین ابزار جهت حفظ انسجام شیعه وتقویت علمی وفکری شیعه، ارتباط خود را با شیعیان مستمر نمود وپیوستگی شیعه با امامت را تامین وبرنامه های آینده ی شیعه را نیزبا تدبیر خاص سامان داد و از تجزیه وتفرقه ی شیعه پیشگیری کرد؛ برای دوره غیبت نیز امام جواد (ع) تدابیری بی مانندی ریخت وبنیان وکالت خاص برای دوره غیبت صغری (نواب اربعه) وعام برای دوره غیبت کبری (مرجعیت) را به بهترین روش طراحی نمود.

۹- علم بی مانند و کوشش های فرهنگی و مواضع سیاسی ـ اجتماعی، امام جواد ـ علیه السّلام ـ که تمام دانشمندان بزرگ معاصرش را به حیرت وا داشت و جریان علمی که امام رضا (ع) با محوریت اهل بیت(ع)، برجسته و درمیان ملل و رهبران ادیان معرفی کرده بود استمرار بخشید.

این دوره با وجود امام جواد برای شیعه نقطه ی عطف وگذار از انشعابات گسترده و تجزیه بزرگ و تفرقه بود؛ امام جواد (ع) با اقدامات ویژه تمام کارهای علمی و فرهنگی و سیاسی که امام رضا (ع) شروع کرد همه را ادامه داد و به نتیجه رساند؛ یکی از این مهمترین اقدامات تکمیلی رسمیت دادن به شیعه از نظر علمی و تثبیت برجستگی علمی مدرسه امامت بر تمام مدارس و مدرسه خلافت بود.

۱۰- تربیت شاگردان و انتشار علوم اهل بیت بوسیله ی شاگردان گرچه دوره امام جواد ـ علیه السّلام ـ به دلیل فشارهای سیاسی و کنترل شدید فعالیت آن حضرت از طرف دربار خلافت، گستره ی فعالیت بسیار محدود داشت با این حال تربیت شاگرد ولو به صورت غیر حضوری (به اصطلاح امروزی) ازبرنامه های مهم امام بود؛ تعداد شاگردانش که برخی مشترک بین ائمه قبل بودـ درحدود ،صد و ده نفر بود و حدود ۲۵۰ سخن گهربار از آن حضرت گزارش شده چون امام تحت نظر بود و از طرفی بیش از بیست و پنج سال عمر نکرد.

نویسنده : امیر علی حسنلو - مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات (حوزه‌های علمیه)